Ağız içi problemlerin ortaya çıkmasına neden olan kanser tedavileri hangileridir?
- Kemoterapi (ilaç tedavisi),
- Radyoterapi (ışın tedavisi),
- Sakinleştirici ve ağrı kesici olarak kullanılan yardımcı ilaçlar,
- Baş boyun bölgesindeki dokuların cerrahi müdahale ile çıkarılması,
- Kemik iliği nakli,
- Bağışıklık sistemini güçlendirmek için kullanılan ilaçlar…
Kanser tedavisi öncesi ağız içinde ne gibi önlemler alınmalıdır?
Kanser tedavisi sırasında yalnızca acil tedaviler yapılabileceğinden ağız içinde hastalık oluşturabilecek her türlü önlemin önceden alınması gerekmektedir. Örneğin;
- Ağız içinde rahatsızlıklara neden olan diş taşlarının temizlenmesi, hatalı dolgu ve protezlerin düzeltilmesi,
- Diş eti problemleri ve diş çürüklerinin tedavi edilmesi,
- Hastalardan ölçü alınarak özel kaşıkların hazırlanması. (Bu kaşıklar tedavi öncesi ve sonrasında dişlerin korunması için flor jeli uygulamasında kullanılmaktadır.)
Baş boyun bölgesine uygulanan radyasyonun ağız içindeki etkileri nelerdir?
- Radyasyona bağlı ağız mukozasındaki hücre ölümleri, genellikle tedaviden 5-10 gün sonra başlayıp, 3-4 hafta sonra tamamen iyileşen ‘mukozit’ denilen küçük ağız yaralarının oluşmasına neden olur.
- Radyasyon, tükürük kalite ve miktarında azalmaya yol açar. Tükürük akışının bozulmasına bağlı olarak ağız kuruluğu başlar, takiben kanamalar meydana gelebilir. Tükürüğün çürüğü önleme, ağzı ve dişleri temizleme fonksiyonu azalır. Tat alma duyusunda bozulmalar, dişlerde soğuk-sıcak hassasiyeti, yutma, çiğneme ve konuşma fonksiyonlarında zorlanmalar olur.
- Radyasyona maruz kalmış kemikte hücre azalması ve oksijen yetersizliği nedeniyle yeterli iyileşmenin olmaması sonucu kemik dokusunun canlılığını kaybetmesi olan ‘osteoradyonekroz’ oluşur, özellikle alt çenede daha yaygındır.
- Radyoterapiden sonra tedavi sahasındaki damarlarda kan akımını azaltan bir daralma ve tıkanma söz konusu olur. Çiğneme kasları ve çene eklemindeki doku değişiklikleri ile sonuçlanan bu durum yutma, çiğneme ve konuşma fonksiyonlarında çok ciddi bir zorlanmaya neden olur.
- Radyasyon sahasında dişeti bağlarındaki zayıflamadan dolayı olan sallanma nedeniyle diş kayıplarına sıklıkla rastlanabilir.
Kemoterapinin ağız içinde neden olduğu sorunlar nelerdir?
- Bazı kemoterapi ilaçları ağız yaralarına ve iltihaplara neden olabilir.
- Bakteri, virüs ve mantar enfeksiyonları, bağışıklık sisteminin zayıflamasıyla oldukça sık karşımıza çıkar.
- Tat alma duyusu değişebilir. Yiyeceklerin tadı daha tuzlu,ekşi ve metalik gelebilir. (Kemoterapi bitince tat alma duyusu da normale dönecektir.)
- Tedavide yardımcı olarak kullanılan sakinleştirici ve ağrı kesicilerin uzun süren kullanılmaları tükürük akışını azaltan, çürük oluşumunu artıran etkiler göstermektedir.
Kanser hastalarında ağız bakımı nasıl olmalıdır?
- Hastalar ağız içi olumsuzlukların şiddetini azaltmak için ağız hijyenlerini korumaya teşvik edilmeli, günde 3-4 kez, özellikle yemeklerden sonra 30 dakika içinde ve yatmadan önce ağız temizliğini yapmalıdır.
- Diş fırçalama çok yumuşak bir fırça yardımıyla baskı uygulamaksızın antitartar, peroksit ihtiva etmeyen florür ve karbonat içeren bir diş macunu ile yapılmalıdır. İki ayrı diş fırçası değiştirilerek kullanılmalı ve klorheksidinli veya hipokloritli solüsyonlarda yıkanarak, kurutulmalıdır.
- Ağız duşu ve elektrikli diş fırçası kullanımı tavsiye edilmez.
- Hasta eğer dişipi kullanıyorsa mumlu ve şerit diş ipi kullanması önerilir eğer kullanmıyorsa kullanıma alıştırmak için uygun bir zaman değildir.
- Dişler fırçaladıktan sonra günde en az dört kez, sabah, öğle, akşam yemeğinden sonra ve gece yatmadan önce 1 su bardağı kaynatılıp soğutulmuş suya yarım çay kaşığı karbonat (yemek sodası) ilave edilerek hazırlanan ağız gargarası yapılması tavsiye edilir.
- Özellikle kemoterapiden 7-10 gün sonraki dönemde dişler fırçalanmamalıdır, çünkü bu dönemde dişeti kanaması ve enfeksiyon riski vardır. Fırçalamak yerine ağız gargaraları ve karbonatlı gargara ile ağız temizlenmelidir.
- Kemoterapi sırasında görülebilen kusmalardan sonra karbonatlı su ile hasta sık sık gargara yapmalıdır.
- Eğer diş macunu ağzı veya dişleri sızlatıyor, fırçalama sırasında mide bulantısı oluyorsa, ağız karbonatlı gargara ile temizlenmelidir.
- Kanser tedavisi sırasında mümkünse hareketli protezler takılmamalıdır.
- Tedavi sonrası dişler düzenli fırçalanmalı, protezler her yemekten sonra ve gece yatarken kesinlikle ağzınızdan çıkarılarak temizlenmelidir. Damağa iyi oturmayan takma dişler kullanılmamalıdır. Protezler temizleyici sıvılar içinde saklanmalıdır.
- Mantar enfeksiyonu varsa tedavi sadece ağız içi dokulara değil protezlere de uygulanmalıdır.
- Kurumaya karşı dudaklar vazelin veya dudak yağları ile nemlendirilmelidir.
Ağız kurumasında alınacak genel önlemler
- Sodalı gargaralar,
- Sakız, şeker, buz parçaları,
- Sıvı içeceklerin sık sık alınması,
- Asitli veya baharatlı gıdalardan kaçınma,
- Havayı nemlendirme,
- Tükürük akışını hızlandıran preparatlar…
- Kolay yutmayı sağlamak için sulu yiyecekler tercih edilmeli ve günde en az iki litre sıvı içilmelidir.
- Tahrişe neden olabilecek asitli, çok sıcak ve çok soğuk içeceklerden, alkol ve tütün kullanımından kaçınılmalıdır.
- Baş- boyun bölgesine uygulanan radyoterapide, yaşam boyu süren flor uygulaması, mevcut dişlerin muhafaza edilmesi ve kemik yıkımının önlenmesi açısından hayati önem taşır. flor uygulaması için özel ölçü kaşıkları hazırlanır. Florid kaşıklara konur, hasta ağzına yerleştirilir ve ısırtılır. Kaşıklar ağızda en az 5 dakika bırakılır sonra kaşıklar çıkarılır ve ağız durulanır. En az 30 dk. süreyle yenmez içilmez ve diş fırçalanmaz. Florid uygulaması günde 1-2 kez yapılmalıdır. Tüm bu önlemlere rağmen ağzınızda, görünüm, his veya tat yönünden bir değişiklik olduğunda doktorunuza veya hemşirenize haber vermelisiniz.